چون شنو دند این سخن مرغان همه آن زمان گفتند ترک جان همه برد سیمرغ از دل ایشان قرار عشق در جانشان یکی شد صد هزار جمله گفتند این زمان ما را به نقد پیشوایی باید اندر حل وعقد
*وقتی مرغان بهانه های دوستان خود راشنیدند، ودر وصف سیمرغ از هد هد شنیدن مشتاق شدند که به سمت او بروند وعلاقه آنها به دیدن سیمرغ بیشتر شد واینموقع بود که گفتند باید یک نفر به عنوان راهنما یا پیشوا انتخاب کنیم تا راه را اشتباه نکرده وهمه از او تبعیت کنیم ،این راهنما باید بسیار دانا باشد تا بتواند از مشکلات سر راه مارا محافظت کند وبعدمتوجه شدند نمیتواندبراحتی انتخاب کنند .گفتند:قرعه میندازیم بنام هرکس در آمد او رهبری میکند ودر عین حال دلشان میخواست کسی غیر از هد هد اسمش دربیایدوبه این شکل از دست دعوت هدهد هم برای رسیدن به سیمرغ راحت میشدند.
<<اشاره به آدمهای دارد که دلشان میخواد در آرامش و راحتی بسر ببرند، ولی در ضمن حاضر نیستند موقعیت فعلی خود را از دست بدهندوخودشان را به خطر بیندازند.
قرعه بر هر ک اوفتد سرور بود در گرفت آن بیقراران را قرار چون بدست قزعه شان افتاد کار در گرفت آن بیقراران را قرار
*قرعه کشی صورت گرفت واسم هد هد برای رهبری در آمد وهد هد به رهبری مرغان انتخاب شد
حکم ، حکم اوست فرمان نیز هم زو دریغی نیست تن جان نیز هم
*مرغان که دیگه چار ه ای نداشتند ودر ضمن علقه دیدن سیمرغ گیر کرده بودند براه افتادند تا به اولین وادی که بیابان بزرگ وبی وآب وعلف بودمیرسند واز ترس فریادشان بلند شده که اینجا دیگر چه جور جایی است ؟!
چون پدید آمد سر وادی ز راه النفیر از آن نفر برشد به ماه هیبتی زان راه برجان اوفتاد آتشی در جان ایشان اوفتاد بود راهی خالی السیر ای عجب / ذره ای نه شر ونه خیر ای عجب
کرد شاگردی سوال از اوستاد کز بهشت آدم چرا بیرون فتاد گفت بود آدم همی عالی گهر چون به فردوسی فرو آوردسر
*شاگردی از استادخود میپرسدچرا آدم از بهشت بیرون رانده شد ؟استاد جواب داد: آدم مقام والای ببین فرشتگان داشت وجایگاه اودر بهشت بود .دستورات خداوند را اجرا ودر برابر خداوندحدود بندگی خود را می شناخت.
*در کل هستی اگر در برابرهرچیزی کمتر از خدا سرخم کند دچار تباهی ونزول از جایگاهش خواهد شد
هرکه در هر دو جهان بیرون ما سر فرو آرد به چیزی دون ما
ما زوال آریم بروی هرچه هست زانکه نتوان زد به غیر دوست دست جان چه باشد پیش جانان صدهزار جان بی جانان کجا آید بکار هرکه جز جانان به چیزی زنده شد گر همه آدم بود افکنده شد
روح در جوار خداوند (صدبرابر ) ارزش بسیار دارد ،ارزش روح زمانیست که در عالم معنا در قرب خداوند است .هر کسی که به عشق غیر از خدا زنده باشد،حتی اگر در سطح حضرت آدم هم باشدنزول از درگاه پیدا میکند .
<<اشاره وسوسه حضرت آدم در برابرخوردن گندم یاسیب که به پیام الهی بی توجهی کرد وخداوند اورا از بهشت بیرون کرد.>>
داستان مرغابی
بعد از طاووس بط (مرغابی) ازآب خارج شده ومیگوید : (مرغابی سرش را زیر آب کرده وبیرون آورده ،تکان میدهد و مرتب اینکار را تکرار میکند عطار اورا نمودار پاکیزگی ودرستکاری معرفی کرده است)
گفت در هردو جهان ندهد خبر کس زمن یک پاک رو تر پاکتر وگفت دردو جهان مادی ومعنوی از من پاکتر وپاکیزه تر کسی سراغ نداره کرده ام هر لحظه غسلی بر صواب پس سجاده باز افکنده بر آب
* حرکت سر مرغابی را به غسل کردن تشبیه شده که بخاطر صواب انجام میدهد و مرتبا درحال نماز است وسجاده اش در روی آب پهن است زاهد مرغان منم با رای پاک داییم هم جامه وهم جای پاک
*بین همه پرنده ها از همه زهد بیشتری دارم محل زندگیم ولباسم هم همیشه پاک است
من نیابم در جهان بی آب سود زانکه زاد وبود من در آب بود گرچه در دل عالمی غم داشتم شستم از دل کاب همدم داشتم
*مرغابی گفت:من در دنیا بدون آب هیچ کرامتی ندارم چون تمام هستی من در گرو وجود آب است کرامت من راه رفتن روی آب است وبا اینکه از دوری سیمرغ دردلم غمگین هستم ولی با بودن آب این غم رو تحمل میکنم
آب در جوی من است دایم مدام من به خشکی چون توانم یافت کام زنده از آب است دایم هرچه هست این چنین از آب نتوان شست دست
*آب در مسیر من دایم درجریان است ،درخشکی نمیتوانم شاد وخوشحال باشم تمام هستی با آب زنده اند، سرسبز وجوان وزیبا میشوندمن به راحتی نمیتوانم از آب دور بشم من ره وادی کجا دانم برید زانکه با سیمرغ نتوانم پرید آنکه باشد قله آبش تمام کی تواند یافت از سیمرغ کام
* چطور از این رهگذر (وادی) میتوانم رد بشوم وبا سیمرغ هم قادر به پرواز نیستم .اگر آب را از من جدا کنید ودر کنار سیمرغ هم آب نباشد .از بودن در کنار سیمرغ من که زندگیم به آب بستگی دارد چه لذتی میبرم .
بعد از آن طاووس آمر زرنگار نقش پرش صد چه بلکه صدهزار
چون عروسی جلوه کردن ساز کرد هر پر او جلوه ای آغاز کرد
گفت تا نقاش غیبم نقش بست چینیان را شد قلم انگشت دست
گرچه من جبریل مرغانم ولیک رفت بر من از قثا کاری نه نیک
یارشد با من یک جا مار زشت تا بیفتادم به خواری از بهشت
چون بدل کردند خلوت جای من تخت بند پای من شد پای تخت
قصد آن دارم کزین تاریک جای رهبری باشد به خلدم رهنمای
من آن مردم که در سلطان رسم بس بود اینم که در دربان رسم
کی بود سیمرغ را پروای من بس بود فردوس عالی جان من
من ندارم در جهان کاری دگر تا بهشتم ره دهد بار دگر
بعد نوبت طاووس شد که با پرهای زرنگار،که هر پرش جلوه ی زیبایی مانند عروس داشت شروع به صحبت کند.
اوگفت:زیبایی نقش های روی پرهایم آنچنان خیره کننده است که نقاشان چینی با دیدن این نقوش قادر به نقاشی نبودند.
(نقاشان چینی در ظریفکاری در نقش معروف هستند) آنها چنان حیرت کرده بودندکه قادر به ادامه کار نشدند.
من جبرِِل پرندگان بودم ومقرب خداوند ونگهبان در بهشت،ولی یک حادثه وناجوانمردیبرای من اتفاق افتاد.
ماری با من طرح دوستی ریخت ومرا گمراه کرد وارد بهشت شد،من به جرم همدستی با مار از نگهبانی بهشت رانده شدم وبه این دنیا آمدم.از آن پس قادر به پرواز هم نیستم .
من هدفم داشتن راهنمای برای بازگشت به آستانه بهشت است وهیچ خواسته دیگری ندارم.
وخواستار دیدار سیمرغ نیستم.
*طاووس به دلیل زیبایی دچار غرور شده بود واز شکوه سیمرغ فارغ آمد.
بود آن دیوانه ای عالی مقام خضر با اوگفت ای مرد تمام
Ñ دیوانه . انسانی که از نظر روحی دچار دگرگونی شده عالی مفام . انسان فرهیخته ودانشمند مثل بهلول یا ملا نصرالدین مردم آنها رو دیوانه میدانستند ولی آنها دانشمند بودن مرد تمام ، انسان کامل
رای آن داری که باشی یار من گفت با توبر نیاید کار من
Ñ رای آن داری : تصمیم گرفتی ، خیال داری
خضر به دانمشند دیوانه نما میگوید ای انسان کامل تو تصمیم داری با من همراه شوی؟د وآن مرد جواب میدهد: خیر
روش من با روش تو یکسان نیست راه من وتو از هم جداست .
زآنکه خوردی آب حیوان چند راه تا بماند جان تو تا دیرگاه برای اینکه تو چند بار آب زندگی وحیات جاوید خوردی ومیخواهی زمان زیادی در دنیا باشی .
من در آنم تا بگویم ترک جان زانکه بی جانان تدارم جان من خیال دارم جسمم را ترک کنم.وبی جانان یا روح زنذه بودن مفهومی ندارد.
Ñ جان .جسم /وجانان در اینجا ، روح است
چون تو اندر حفظ جانی مانده من به تو هرروزجان افشانده بهترآن باشد که چون مرغان زدام دور می باشیم از هم والسلام
برای اینکه تو سعی میکنی جسمت رو در دنیا حفظ کنی ولی من هر لحظه برای رفتن به عالم معنا آمده ام پس بهتره مثل مرغ ها که
راهشون یکی نبود از هم جدا شدن تو هم راهت از من جدا باشد.*خلاصه کلام وخنم گفتگو*
پادشاهی دختر بسیار زیبا با موهای بلند ومشکی داشت که زیبایی او در همه جا زبانزد بود.وهیچکس در برابر زیبایی او طاقت نداشن وعنان اختیار را از دست میداد. روزی درویشی میگذشت از قضای روزگار چشمش به این دختر میفتد وبا دیدن خنده دختر دل و دینش رو از دست داده وعاشق اومیگردد.
شهریاری دختری چون ماه داشت عالمی پر عاشق وگمراه داشت
عارض از کافور وزلف از مشک داشت لعل سیراب از لبش لب خشک داشت
از قضا میرفت درویشی اسیر چشم افتادش برآن ماه منیر
نیم نان داشت آن گدا ونیم جان زآن دو نیمه پاک شد دریک زمان
یاد کردی خنده آن شهریار گریه افتادی بر او چون ابر
هفت سال القصه بس آشفته بود با سگان در کوی دختر خفته بود
خادمان دختر و خدمتگران جمله گشتند ای عجب واقف بر آن
عزم کردند آن جفا کاران به جمع تا ببُرند آن گدا را سر چو شمع
مُشک یا عنبر: ماده ای سیاهرنگ که ار نوعی نهنگ بنام ماهی عنبر گرفته میشود ومعطراست، چون سیاه ومعطر است موی یار را به آن تشبیه میکنند.
خدمتگزاران دختر وقتی متوجه عشق گدا شدند، تصمیم گرفتند که درویش بیچاره را سربه نیست کنندو همانندشمع که میسوزد
واز بین میرود گدا را نابود کنند
در نهان دختر گدا را خواند وگفت چون تویی را چون منی کی بود جفت قصد تو دارند بگریز وبرو بر درم منشین برخیز وبرو
دختر پنهانی درویش رو به نزدخودش فرا میخواند و میگوید من و تو نمیتوانیم جفت همدیگر باشیم ورخ دادن این امر محال است.
ونقشه ندیمه ها رامیگوید: خدمتکاران تصمیم گرفتند تو را نابود کنند زود باش و این جا رو ترک کن
گدا در جواب به دختر میگه من همانروز که تورو دیدم وبمن خندیدی دست از جان شسته ام واگر صدهزار جان دیگر هم داشتم فدای تو میکردم
چون مرا خواهند کشتن ناصواب یک سوالم را به لطفی ده جواب
درویش میگوید چون می خواهند من را به این طریق بکشند پس لطف کن و به یک سوالن جواب بده
چون مرا سر می بریدی رایگان از چه خندیدی تو در من آن زمان
گفت چون می دیدمت بس بی هنر برتو خندیدم از آن ای بیخبر
تو که میدانستی وآگاه بودی به همین مفتی و راحتی سر مرا میبرند ، چرا پس به من خندیدی یعنی سر عشق روبا من بازکردی؟
برسر وروی تو خندیدن رواست لیک در روی تو خندیدن خطاست
برظاهر بی قیدت نسبت به دنیا خندیدم که انقدر راحت وسبکبال هستی ،این خنده اشکالی نداره اما خندیدن از روی تمسخر ودست انداختن اشتباه است.
<<بیت آخر این حکایت اشاره به صحبت هدهد به بلبل دارد که تو عاشق گل شدی ،ولی او به این عشق میخندد وبا آمدن گاهی اوقاتش ولبخندش دست میندازد.>>
Ñ : معنی لغات بو . امید دارم .اینجا میدانم . فستق .معرب پسته . اینجا رنگ سبز مایل به زرد .
گفت برمن ختم شد اسرار عشق جمله شب میکنم تکرار عشق نیست چون داود یک افتاده کار تا زبور عشق خوانم زار زار
(حضرت داوود به داشتن صدای خوش معروف است و زبور کتاب آسمانی داوود است). بلبل گفت من مست عشق هستم و از مستی عشق دارای صدای به این خوبی شدم من چنان از این عشق مست هستم که دیگر من وجود ندارد.
گلستانها پر خروش از من بود دردل عشاق جوش از من بود من چنان در عشق گل مستغرقم کز وجود خویش محو مطلقم
من مورد طلب خودم را به دست آوردم و همین گل و عشق آن برای من کافی است و طاقت عشق سیمرغ را ندارم .
در سرم از عشق گل سودا بس است ز آنکه مطلدبم گل رعنا بس است طاقت سیمرغ ندارد بلبلی بلبلی را بس بود عشق گلی بلبل نماد انسان های است که به حداقل ها قانع می شوند. نه از روی بزرگواری بلکه از ترس به حد کم قانع می شوند و این افراد خود باعث مورد ظلم واقع شدن خودشان هستند.
پاسخ هدهد به بلبل
هدهد می گوید: بلبل تو که به خاطر عشق گلی از عشق حقیقی دوری می کنی بدان معشوق تو ابدی نیست و عمرش کوتاه است گل اگر چه هست بس صاحب جمال حسن او در هفته ای گیرد زوال و ادامه می دهد، عشق های گذرا مجازی هستند و انسان های کامل در برابر این نوع عشق دچار دلگیری می شوند. در گذر از گل که گل هر نو بهار برتو مخندد نه در تو شرم دار از این عشق باید گذشت که هر چند وقت یکبار میاد وبتو مخنده ومیره( نه در تو : نه باتو بخندد ).از این نوع عشق دوری کن .م عشوق باید پایدار باشد و همواره احساس خوشحالی در تو به وجود بیاورد.
قصد نوشتن زندگینامه عطار را ندارم چون به راحتی با جستجو در اینترنت در اختیار عزیزان قرار میگیرد. و به همین حد که در قرن ششم و در دوران سلجوقیان میزیسته اکتفا میکنم.
منطق الطّیر از آثار عطار و به سبک مثنوی نوشته شده است.
عنوان منطق الطّیر از آیات سوره نمل (به معنی مور) گرفته شده است . <<عُلّمنا منطق الطّیر>>(مارا زبان مرغان آموختند)
بیان تمثیلی داستان
مرغان (انسان ها) در مرغزار (دنیا) جمع شدند وگفتند: حال که هر معلول علتی دارد وهر علت معلول، علت دیگر است و تمام عالم رهبر دارد، علت و خالق وجود ما چیست؟
هد هد (در قرآن به عنوان سفیر سلیمان نام برده شده) که وبزرگتر وباحرمت تر وداناتر از بقیه مرغان بود به میان آنها آمده ومیگوید سلطان وآفریدگار خودم راشناختم او سیمرغنام دارد. در کوه قاف جای دارد او از همه ما بی نیازتر است .،من به تنهایی توان رفتن پیش او را ندارم اگر شما با من همراه شوید، به نزد او خوا هیم رفت.
پر وبال ما کمند عشق اوست مو کشانش می کشد تا کوی دوست (مولوی)
ما به کمند عشق او گرفتار شدیم و همین قدرت عشق است که ما را به سمت او و گفتگو درباره او هدایت میکند.
مرحبا ای هدهد هادی شده
در حقیقت پیک هر وادی شده
چون الست عشق بشنیدی به جان
از بلی نفس بیزاری ستان
هدهد آشفته دل پرانتظار
در میان جمع آمد بی‌قرار
تیزوهمی بود در راه آمده
از بد و از نیک آگاه آمده
پادشاه خویش را دانسته‌ام
چون روم تنها چو نتوانسته‌ام
لیک با من گر شما همره شوید
محرم آن شاه و آن درگه شوید
وارهید از ننگ خودبینی خویش
تا کی از تشویر بی‌دینی خویش
جان فشانید و قدم در ره نهید
پایکوبان سر بدان درگه نهید
هست ما را پادشاهی بی خلاف
در پس کوهی که هست آن کوه قاف
نام او سیمرغ سلطان طیور
او به ما نزدیک و ما زو دور دور
ابتدای کار سیمرغ ای عجب
جلوه گر بگذشت بر چین نیم شب
در وصف جمال وزیبایی این سیمرغ من چیزی برای گفتن ندارم جز اینکه یک شب از روی کشور چین بپرواز در آمد و از بالهای قشنگ او پری به زمین افتاد. به قدری پر زیبا بود که همه نقاش های چین از زیبایی و رنگ آمیزی آن حیران شده بودند.
گر نگشتی نقش پر او عیاناین همه غوغا نبودی در جهان اگر جهان تجلی جمال خداوند نبود ابن همه شور و مستی و هیاهو نداشت.
با این سخنان شوقی در دل مرغان برای دیدار سیمرغ افسانه‌ای و زیبا راپدید آمد و هدهد از سختی راه و مشکلات گفت و برخی پرنده‌ها ترسیدند و از همسفر بودن پشیمان شدند.
با توجه به افزایش روز افزون منابع مجازی در مورد عرفان به ویژه درباره شاعر بزرگ ایرانی مولانا جلال الدین مشهور به مولوی و بیان مطالب غیر کارشناسی درشبکه های مجازی، برآن شدیم تا با استفاده از سخنان اساتید مطرح عرفان و مولوی شناسان با اطمینان از صحت مطالب و منابع چکیده ای از شرح حکایات مثنوی، فیه ومافیه، ابیات دیوان شمس و فایلهای سخنرانی در این خصوص و سایر عرفا را در اختیار علاقمندان قرار دهیم.
